Egbert-Jan Sol is directeur Kennis van TNO Industrie & Techniek.
Jongeren kunnen beter economie of medicijnen gaan studeren dan techniek. Een econoom kan bankdirecteur worden met als nieuwe Zalmnorm een salaris van vijf Balkenendes. Zelfs nadat bankdirecteuren een piramidefonds van creditswaps hebben gemaakt, zou die norm een normaal salaris opleveren. Ook een medicus zit goed. In het overzicht van boven-Balkenende-verdieners is de meerderheid medisch specialist in een academisch ziekenhuis. In 2008 zijn de inkomsten van de vrijgevestigde medisch specialisten zelfs met 26 procent gestegen. De specialistenwereld kent nog een gildestructuur. Dat fenomeen is voor de technische ambachten al eeuwen verboden.
Het is crisis. Terwijl banken worden gered en de gezondheidszorg groeit, vallen de ontslagen in de industrie. Je hebt in de techniek een lager salaris en grotere kans op verlies van je baan. Nu zijn ingenieurs probleemoplossers. Ik stel daarom ook voor dat wij een schaarste aan ingenieurs creëren. Op termijn biedt dat uitzicht op een beter salaris en meer baanzekerheid. De tijd helpt ons want in de economie voor het komende decennium komt die schaarste snel.
De economie laat in haar gebruikelijke golven een optelsom zien van sinussen met diverse frequenties. Neem een sinus met een cyclustijd van 4 à 5 jaar (voorraden) en een tweede sinus van 8 tot 10 jaar (investeringen in machines). Laat de tweede sinus steeds samenvallen met tweemaal de eerste cyclus en je hebt om de tien jaar een flinke dip (1973, 1982, 1991, 2000, 2009). Combineer dit met een sinus van 16 tot 25 jaar (bouwactiviteiten) en een Kondratieff-golf (de cyclus in de moderne kapitalistische wereldeconomie) van ongeveer vijftig jaar. Maak dan een plaatje en je ziet dat de som van al deze cycli twee keer per eeuw een megadip en daarna een upswing geven. Laat nu nog een paar sinussen door het ongekend ruim beschikbaar stellen van kredieten na hun top langer opgeblazen zijn. Dan ontstaat een soort zaagtand die plotseling naar beneden gaat, bijna een afgrond. Er zijn fabrieken die nu op 25 procent van de omzet van een jaar geleden draaien.
Na een diep dal volgt de upswing. En daar zit ‘m de kneep: de onderliggende groei die daarvoor nodig is, wordt niet gevoed met de oplossingen van de vorige periode. Een generaal is getraind om de vorige oorlog te winnen en een bankdirecteur zegt dat resultaten uit het verleden geen garantie zijn voor de toekomst. Maar een ingenieur is geen generaal of bankdirecteur. Een ingenieur is een innovatieprofessional die getraind is om dingen steeds anders, beter te doen of om met iets nieuws te komen. De producten, de fabriek van de toekomst, het zwaartepunt van de markt, ze zullen allemaal anders zijn. Een fabriek is de plek waar waardecreatie plaatsvindt. Maar welke waarde moeten wij nu creëren, waar is behoefte aan en hoe ziet de fabriek van morgen eruit?
De Great Game van deze tijd wordt het omgaan met de schaarste aan grondstoffen, aan energie en aan menskracht (vergrijzing). Hiervoor moeten we innovatieve producten, diensten en oplossingen creëren. Binnen TNO werken wij aan programma‘s als Bluebird (3D-chips, van hifitoren via Ipod naar de intelligente klittenbandpleister), Redtree (arbeidsbesparing in de gezondheidszorg door onder meer minimaal invasieve chirurgie), Greenearth (lage grondstoffen/energieverbruik machines), Yellowsky (solar) en White River (zeer zuinige verlichting). Zie het Brein-deel van het Brainport-plan (www.tno.nl) om duizend tot drieduizend kenniswerkers te behouden.
Nadat de lucht uit het financiële systeem is gelopen, zal de economie groeien. Maar geen groei zonder technische innovaties, om nieuwe producten, diensten en oplossingen voor een veranderende markt te realiseren. Zonder ingenieurs gaat dat niet lukken. Laten we niet proberen de vorige recessie te overwinnen, dan denken we als een generaal; het gaat om de crisis van nu. Kortom, innovaties om, op een na, allerlei schaarsteproblemen op te lossen en waarde te creëren door minder kosten voor het verbruik aan grondstoffen, energie en arbeid. De ene schaarste die moet blijven, is het tekort aan ingenieurs. Mocht de overheid het Brainport-plan als crisismaatregel niet goedkeuren, dan hebben wij een troost. Door de schaarste die dan ontstaat, krijgen de overgebleven ingenieurs later een hoger salaris.