René Maas is adviseur technische wetgeving bij Sogeti High Tech in Vianen.
Slecht nieuws: de Europese export van niet-ijzerhoudende metalen, edelmetalen en andere zeldzame grondstoffen is de afgelopen jaren sterk gestegen. We voeren zelfs meer uit dan in. Een zorgwekkende ontwikkeling, met name omdat Europa ten opzichte van andere werelddelen helemaal niet zo‘n rijke bodem heeft. Sterker nog: onze hightechindustrie is voor een belangrijk deel afhankelijk van de import van zeldzame grondstoffen en metalen.
De reden voor deze ’exportstijging‘ is dan ook voor het grootste deel toe te schrijven aan illegale afvaltransporten. Naar schatting komt nog steeds zo‘n dertig procent van het Europese elektronica-afval in ontwikkelingslanden terecht, waar het vervolgens op een uitermate gevaarlijke en onverantwoorde manier wordt verwerkt tot nieuwe grondstoffen. Dat mens en milieu hier de grote verliezers zijn, is duidelijk. Het geeft echter ook aan dat er veel geld mee te verdienen is en de risico‘s zoals gevangenisstraf of extreem hoge boetes blijkbaar geen redenen zijn om hiermee te stoppen.
Om een gevoel te geven: in een gemiddelde mobiele telefoon zit negen gram koper, maar ook 250 milligram zilver, 24 milligram goud en negen milligram palladium. Voor het winnen van alleen al één gram goud uit de betere mijnen in Zuid-Afrika is ongeveer een ton aan erts nodig en een aanzienlijke hoeveelheid energie. Een snelle rekensom leert ons dat we met de recycling van slechts 42 defecte mobiele telefoons al een vergelijkbaar – en zeer lucratief – resultaat kunnen bereiken.
Daar gaat het mij hier echter niet om. De bewuste metalen worden in ontwikkelingslanden lang niet zo efficiënt en verantwoord herwonnen als in Europa. Omdat het ook nog eens om grote aantallen illegaal afval gaat, komt veel bruikbaar restafval in het lokale milieu terecht. Hierdoor worden grondstoffen nog zeldzamer en de Europese industrie nog afhankelijker van import en primaire grondstofwinning. In de beleidsnota ’EU raw materials initiative‘ van begin dit jaar geeft de Europese Commissie zelfs aan dat we voor de ontwikkeling en fabricage van bepaalde hightechproducten al voor honderd procent afhankelijk zijn van de import. Bovendien zijn er geen beter verkrijgbare alternatieven en komt er te weinig beschikbaar via recycling.
Het wordt dan ook tijd dat we de Europese regelgeving op dit gebied gaan aanscherpen. Zo zouden volgens mij afvaltransporten nog strenger moeten worden gehandhaafd. Het is nog steeds toegestaan om gebruikte, technologisch verouderde apparatuur met een testrapport, waaruit de herbruikbaarheid blijkt, te exporteren. Zolang dit mag, ben ik van mening dat er nog steeds een maas in de wet zit.
We moeten echter niet alleen voorkomen dat we potentieel bruikbare grondstoffen buiten onze grenzen brengen; binnen de EU moeten we de recyclingprocessen en de daarbij behorende doelstellingen ook op een hoger niveau brengen. Ik kan me daarom goed vinden in de voorstellen van de Europese Commissie: de inzameling van elektronisch afval per EU-lidstaat zou omhoog moeten van 65 naar 85 procent met een recyclingpercentage dat kan oplopen tot 75 procent. Ik begrijp dat dit voor de afvalverwerkende industrie zware doelstellingen zijn, maar er gaat ook een stimulans vanuit: elektronische apparatuur zal nog beter moeten worden ontworpen op recyclebaarheid. Ook zou de technologie om afval te recyclen een Europese expertise en internationaal exportproduct kunnen worden. Zo bezien, zijn er meer winnaars dan het milieu en dat is goed nieuws.