19 September 2014

Als adjunct-directeur en later directeur van Philips Natuurkundig Laboratorium stond Hajo Meyer begin jaren zeventig aan de wieg van de waferstepper en de videolangspeelplaat die later evolueerde tot de compact disc. Met zijn overlijden, afgelopen 23 augustus, verliest de Nederlandse hightech een van zijn markantste aartsvaderen.

Hans-Joachim ‘Hajo’ Gustav Meyer wordt op 12 augustus 1924 in Bielefeld geboren als jongste zoon van een advocaat en notaris. Na de Kristallnacht mag de veertienjarige Hajo in Duitsland niet meer naar school en sturen zijn ouders hem op kindertransport naar Nederland. Daar komt hij uiteindelijk terecht in het Joods Werkdorp in de Wieringermeer. Hij gaat er naar de ambachtsschool, waar hij bankwerken leert.

Maar in die tijd heeft de slimme jongeman zijn zinnen al gezet op de natuurwetenschappen. In de avonduren verdiept hij zich in de fysica en een mathematicastudent uit Wenen geeft hem wiskundeles. In 1941 ontkomt hij aan een transport naar Mauthausen, waarna hij de kans krijgt om in Amsterdam de hbs af te maken. Na het examen duikt Meyer onder in Blaricum, maar hij wordt later toch gepakt en op de trein gezet naar Auschwitz. Hij overleeft er doordat hij als machinebankwerker treinwagons moet repareren.

Hajo Meyer boek026
De brieven die Hajo Meyer aan zijn ouders schreef toen hij van 1939 tot 1943 als vluchteling in Nederland verbleef, zijn onlangs gebundeld en als boek uitgegeven: ‘Briefe eines Flüchtlings 1939 – 1945’, ISBN 978-3-86596-538-7.

Het is Natlab-directeur Hendrik Casimir die de veelbelovende Hajo Meyer na zijn studie theoretische natuurkunde aan de Universiteit van Amsterdam in 1950 onder zijn hoede neemt. In zijn periode als adjunct-directeur (1964 – 1974) besluit hij eind jaren zestig om de optische systeemkennis op het Natlab onder te brengen in één groep en hij zet Piet Kramer aan het roer. De groep ontwikkelt begin jaren zeventig de videoplaat en maakt de eerste waferstepper, de Silicon Repeater I.

Als Meyer vanaf 1974 directeur Eddy de Haan opvolgt en aan het hoofd van het Natlab komt, voert hij regels in om de banden van het onderzoekslaboratorium met de industrie te versterken. Hij wil dat zijn adjunct-directeuren en afdelingshoofden elk jaar twee keer met elke hoofdindustriegroep om de tafel gaan om de behoeftes van de productiedivisies te bespreken.

Bits&Chips event Save the date

Begin jaren tachtig, net voor zijn pensioen, neemt Meyer als baas van het Natlab een unieke beslissing. In een telefoongesprek met directeur George de Kruijff van de hoofdindustriegroep Science & Industry besluit hij om een groep onderzoekers naar de productdivisie te sturen om daar de haperende ontwikkeling van de waferstepper weer op de rit te krijgen. Dat zorgt een aantal maanden later voor de eerste levering van een waferstepper buiten Philips, aan IBM in Burlington. Een paar jaar later, in 1984, resulteert dit in ASML, de joint venture van ASM International en Philips.

Buigen of barsten

Oud-Natlab-collega’s herinneren Hajo Meyer als buitengewoon levenslustig, een vrolijke spring-in-’t-veld en een warme persoonlijkheid. Iemand ook die zijn emoties niet onder stoelen of banken stak. Op de dagen dat het roemruchte laboratorium zijn vindingen aan Philips’ raad van bestuur toonde, liep hij opgewonden door de gangen. Dat gedrag leverde hem zelfs een bijnaam op van zijn latere stiefkinderen: ‘de stuiterende kabouter’ – een geuzennaam die hij met plezier droeg.

In het laatste gesprek dat Bits&Chips kort voor zijn dood met hem had, vroegen we hem hoe iemand die zo’n zware tijd heeft gehad, toch zo levenslustig kan zijn. ‘Kijk’, zei hij, ‘als je als veertienjarig jongetje alleen naar een land moet, waar je de taal niet kent, waar je niemand kent, dan is het buigen of barsten. Je moet wel. Je moet je wel aanpassen en dat heb ik heel vroeg geleerd.’

Na zijn pensioen in 1984 wierp Hajo Meyer zich met passie op het vioolbouwen. Daarnaast verwierf hij bekendheid als vertegenwoordiger van Een Ander Joods Geluid. Hij was vaak te gast bij actualiteitenrubrieken om dat geluid te laten horen. Hij schreef in 2003 het boek ‘Het einde van het Jodendom’, waarin hij er Israël van beschuldigt de Holocaust te misbruiken voor het rechtvaardigen van de misdaden tegen de Palestijnen.

De brieven die Meyer aan zijn ouders schreef toen hij van 1939 tot 1943 in Nederland verbleef, zijn onlangs gebundeld en als boek uitgegeven. Hij wilde erop wijzen dat de vluchtelingenproblematiek nog steeds actueel is en dat het nut heeft om deze mensen te omarmen, te onderwijzen en te ontwikkelen. Zelf was Meyer daar het levende voorbeeld van.

De redactie van Bits&Chips werkt aan boeken over de geschiedenis van zowel Philips Natlab als ASML. Informatie en hulp is welkom. Neem hiervoor contact op met rene@techwatch.nl.