2016 beloofde het jaar te worden van Spacex, het bedrijf van Elon Musk dat de prijs van raketlanceringen fors omlaag wil brengen. Het liep echter minder gesmeerd dan verwacht. Toch was 2016 een belangrijk jaar voor new space.
Het afgelopen decennium werkte een groepje bedrijven er hard aan om met een Silicon Valley-aanpak de ietwat ingedutte ruimtevaartindustrie een nieuwe impuls te geven. Zo willen sommige ondernemers de extreem hoge kosten van lanceringen drastisch omlaag brengen en ruimtevaart veel toegankelijker maken. De vaandeldrager van deze zogeheten new space-beweging, Spacex, bereikte hier aan de vooravond van 2016 een doorbraak in door een raket na een lancering weer veilig op aarde te laten landen. Nu storten de tientallen miljoenen kostende machines na lancering in de oceaan, maar het bedrijf van Tesla-baas Elon Musk denkt dat het mogelijk is om ze vele keren te hergebruiken, wat tot aanzienlijke kostenbesparingen moet leiden.
2016 beloofde dan ook het jaar te worden van Spacex en new space in het algemeen. Of die beloftes zijn waargemaakt, is echter een kwestie van perspectief. Net als dat een half gevuld glas half leeg of half vol kan zijn, zo ook kunnen de new space-ontwikkelingen van afgelopen jaar worden bekeken.
Het glas is half leeg
Ruimtevaart is een breed begrip: het strekt zich uit van micro- en nanosatellieten tot ruimtetoeristen, van honderd kilometer boven het aardoppervlak tot Mars en verder. Maar iedereen is het er wel ongeveer over eens wat de kroonjuwelen zijn voor lanceringen: mensen en grote kostbare satellieten in een baan om de aarde krijgen en verder. Hier zijn de eisen aan betrouwbaarheid en kracht maximaal.
Net als Spacex werkt Blue Origin aan herbruikbare raketten. Dit bedrijf van Amazon-baas Jeff Bezos pakt het probleem echter van de andere kant aan. Spacex maakte na een initiële technologiedemonstratie voor een herbruikbare raket snel de overstap naar de krachtige raketten die dingen in een baan om de aarde kunnen krijgen. Die worden nu stapje voor stapje geschikt gemaakt voor hergebruik. Blue Origin probeert juist dat aspect eerst volledig onder de knie te krijgen voordat het zijn zinnen zet op orbitale lanceringen. Zo ver is het nog lang niet. Het bedrijf van Musk lanceert met zijn Falcon 9-raket echter al een paar jaar satellieten in een baan om de aarde en goederenvluchten naar het internationale ruimtestation ISS, en doet dat al fors goedkoper dan de gevestigde orde.
Voor 2016 had Spacex twee grote beloftes op het programma staan. Na de succesvolle landing was de verwachting – mede door het bedrijf zelf gevoed – dat een nieuwe vlucht ermee niet lang op zich zou laten wachten. Het gaat daarbij overigens niet om de hele raket, maar alleen de eerste van de twee trappen. Die eerste trap is veruit het krachtigst, meest complex en kostbaar, omdat die het gevaarte door de atmosfeer heen moet brengen.
Daarnaast zou de Falcon Heavy zijn debuut maken, een veel krachtigere raket die een eerste trap plus twee hulpraketten gebruikt – alle drie gebaseerd op de eerste trap van de Falcon 9 – om zwaardere ladingen te kunnen lanceren. Dat is om verschillende redenen van belang. Ten eerste moet de raket bewijzen dat Spacex zijn aanpak van kostenreductie ook naar de veel zwaardere lasten kan doortrekken – het plan is om alle drie de stuwraketten te hergebruiken. Ten tweede heeft het bedrijf ongekend krachtigere raketten nodig om zijn uiteindelijke doel te kunnen realiseren: Mars koloniseren. Daarvoor moet het nieuwe stappen zetten. En ten derde is er nog een prestigekwestie: de Falcon Heavy belooft de krachtigste raket van het moment te worden.
Spacex bleek echter nog genoeg moeite te hebben mijn zijn reguliere lanceringen. Bij de aanvang van 2016 dacht het elke twee tot drie weken een raket te kunnen lanceren en dat steeds verder op te kunnen voeren, maar halverwege het jaar was het er nog slechts een per maand. En daar kwam in september een einde aan toen een van de raketten explodeerde op het lanceerplatform. Spacex dacht aanvankelijk nog in 2016 de vluchten weer op te kunnen pakken, maar het zou tot half januari duren voordat het zover was.
De twee doelen zijn dan ook niet gehaald. Wat betreft hergebruik is Spacex niet verder gekomen dan een test waarbij grote klemmen de eerste trap aan de grond hielden. Er wordt voorzichtig gespeculeerd dat bij de inspecties van de teruggekeerde raketten problemen zijn ontdekt die hergebruik voorkomen. De Falcon staat nu als museumstuk te prijken voor het hoofdkantoor van het bedrijf.
Dan de Falcon Heavy. De deadline daarvan verschuift al jaren. Spacex publiceerde halverwege 2016 nog een gelikt filmpje waarin het zijn visie voor interplanetair reizen ontvouwde, met het plan om in 2018 al een eerste testvlucht naar Mars uit te voeren met de Heavy. Dat ambitieuze tijdspad lijkt nu welhaast onhaalbaar. Bovendien timmert ‘old space’ Nasa met behulp van enkele traditionele bedrijven hard aan de weg met zijn eigen raket om uiteindelijk mensen naar Mars te brengen. En die is nog een stuk krachtiger dan de Falcon Heavy.
Het glas is halfvol
Maar het is ook weer niet zo dat er niks belangrijks gebeurd is in 2016. Het verlies van de Falcon 9 begin september schakelde Spacex weliswaar voor de rest van het jaar uit, maar het scheelde een haar: 14 januari steeg er weer een Falcon op. En dat is een ongekend korte herstelperiode in de ruimtevaart. Bij concurrent Orbital ATK duurde het bijvoorbeeld bijna twee jaar voordat het zijn vingers achter het probleem had en het opnieuw een vergunning kreeg.
Spacex lijkt de kunst van het landen bovendien geperfectioneerd te hebben. Na het eerste succes heeft het maar liefst vijf van de acht gelanceerde raketten heelhuids aan de grond gezet. En daarmee heeft het een schat aan data verzameld over de schade die raketten oplopen tijdens een lancering.
Dat die raketten mogelijk niet geschikt zijn voor regulier hergebruik is ook niet zo verwonderlijk. Officieel heeft Spacex het altijd nog over een experimenteel programma en de machines zijn nog steeds in ontwikkeling. Dit jaar moet de vijfde en laatste iteratie van de Falcon 9 het levenslicht zien. En volgens Musk wordt dat wel een versie die geschikt is om steeds opnieuw op te stijgen, dankzij het inzicht uit de zes gelande raketten. In dat licht is het opnieuw lanceren van een gelande raket van de huidige generatie, nu ergens voor maart gepland, eigenlijk niet meer dan een pr-stunt.
Dan de plannen voor interplanetair transport. Wat daarin vooral opviel, was de haalbaarheid van het idee. Musk wil met een megaraket een ruimteschip met honderd mensen per keer lanceren. Dat komt in eerste instantie in een baan om de aarde, terwijl de booster terugkeert om een brandstoftank te lanceren. Die wordt gekoppeld met het ruimteschip, het geheel vliegt naar Mars en daar landt het met behulp van stuwraketten.
Er zitten natuurlijk nog veel haken en ogen aan het plan, maar de sleutelcomponenten lijken technisch allemaal haalbaar. Koppelen van twee ruimteschepen is bijna routine. De raket hoeft ‘slechts’ vijf keer zo krachtig te zijn als de huidige recordhouder Saturn-V, die mensen naar de maan bracht, en de eerste tests met de motor daarvoor zijn afgelopen jaar met succes afgerond. Verder wil Spacex de raketmotor gebruiken om in de ijle Marsatmosfeer te landen. Zoals we gezien hebben, gaat ook dat de goede kant op.
Ook Bezos’ bedrijf toonde aardig wat vooruitgang. Blue Origin heeft zijn New Shepard-raket ondertussen al meerdere keren laten landen en opnieuw laten vliegen. Daarbij tikte de raket steeds de rand van de ruimte aan. Bezos hoopt ruimtetoeristen voor deze tochtjes te kunnen interesseren.
Daarvoor voerde Blue Origin ook een spectaculaire test uit met een ontsnappingssysteem voor noodgevallen. Net als bij Spacex moet de capsule met passagiers via stuwraketten keihard wegschieten wanneer een probleem wordt gedetecteerd, om daarna met parachutes veilig terug te keren naar aarde. Dat werkte beter dan verwacht: Blue Origin had voor het uitvoeren van de test heel stoer aangekondigd dat het zijn raket zou opblazen bij de test, maar tot ieders verbazing bleef die netjes zijn weg vervolgen om daarna weer veilig te landen.
En ook Blue Origin voerde van het jaar een test uit met een nieuwe raketmotor. Daarmee wil het bedrijf een raket bouwen die moet kunnen concurreren met de Falcon Heavy van Spacex.
En tja, de Falcon Heavy … de wetten die voor de gevestigde orde gelden, blijken ook voor zijn uitdagers op te gaan: ruimtevaart is uiteindelijk een zaak van een lange adem. Binnen de industrie houdt iedereen daar rekening mee, en de deadlines die Spacex communiceert worden niet erg serieus genomen. Maar waar het bedrijf voorheen een termijn van twaalf maanden aanhield tot het debuut van de Falcon Heavy, ligt die nu op zes maanden. In zekere zin is ook dat als vooruitgang te zien.