Gijs Bouwhuis is afgelopen 28 juni in zijn woonplaats Breugel overleden. Bouwhuis was een van de meest invloedrijke uitvinders in de Nederlandse hightech. Hij bedacht cruciale patenten voor zowel de compact disc als de waferstepper. Beide werden kaskrakers, de cd onder Philips, de chipmachine onder ASML.
Gijs Bouwhuis werd op 2 december geboren in Wolvega en groeide op in Oranjewoud. Na de hbs-b in Heerenveen ging de Fries in 1948 in militaire dienst. De jaren daarna verving hij zijn zieke broer in diens drankenzaak. Hij spoelde er flessen en deed de boekhouding. Nadat zijn broer weer was opgeknapt, nam hij het eerste baantje dat hij kon krijgen: goed betaald administratief werk bij de Nederlandse Handels Maatschappij in Amsterdam.
Bijna was Bouwhuis vergeten dat hij ook een sollicitatiebrief aan Philips had gestuurd, maar na een paar maanden bij de Amsterdamse bank kreeg hij een uitnodiging uit Eindhoven. Zijn technische bloed begon te stromen en hij besloot af te reizen naar het zuiden voor een beroepentest. Bij personeelszaken hadden ze een verrassende boodschap: ze vonden hem het meest geschikt als tolk. Maar Bouwhuis hield vol: hij wilde de techniek in. Uiteindelijk kon hij in 1951 als assistent terecht bij het Natuurkundig Laboratorium op Strijp, bij de optische groep van Piet van Alphen.
Bouwhuis werkte zich daar grondig in. Hij volgde avondcursussen bij de Interne Technische Opleiding en kreeg de tijd zich te verdiepen in de materie. Maanden spendeerde hij in de bibliotheek. Op het Natlab was het in die tijd geen enkel probleem om op je gemak, onder werktijd, de beschikbare kennis te doorgronden. Bouwhuis verslond technische artikelen en boeken, als het maar over optiek ging. Vaak in het Frans, want Frankrijk was in die tijd hét bolwerk van optische geleerdheid. Bouwhuis kreeg de kans om het te absorberen en de wiskunde en de fysica achter optische verschijnselen te doorgronden. Onder Van Alphen en later Hendrik de Lang groeide hij uit tot de meest gezichtsbepalende optische expert van het Natlab.
Bouwhuis was en voelde zich altijd uitvinder. Midden jaren zeventig kwam hij in aanmerking voor het leiderschap van de optische groep, maar hij liet het researchmanagement graag aan zich voorbijgaan.
Begin jaren zeventig deed Bouwhuis twee geniale uitvindingen. Samen met Herman van Heek zocht hij naar een opvolger voor het verspillende in contact afdrukken van chips. Ze besloten dat het een machine moest worden die de chippatronen direct verkleind afbeeldde op silicium plakken. Dat idee was niet baanbrekend, maar de manier waarop het duo het uitvoerde wel.
Bouwhuis bedacht een oplossing voor hun grootste probleem, namelijk hoe de machine vooraf aan de belichting snel de wafer recht moest leggen. Hij deed dat aan de hand van een merkje dat tijdens de chemische processen in de chipfabriek niet sleet. Daarnaast bedacht hij een lasermeting, die door dezelfde lens liep als de belichting en daardoor zeer nauwkeurig was.
Deze positioneertechniek vormt nu nog de basis voor de concurrentiekracht van het in 1984 verzelfstandigde ASML. De inspiratie voor het latere beeldmerk van het bedrijf komt van Bouwhuis’ alignmentmarker.
Bouwhuis werkte slechts kort aan chipmachines. Zijn aandacht werd al snel helemaal opgeslokt door een andere uitdaging: optische recording. Ook voor dit systeem bracht hij cruciale gedachten in. Zo bedacht hij dat je de informatie op een videoplaat, de voorloper van de compact disc, moest uitlezen door een transparante laag kunststof heen. Stofjes, krasjes en sporen van vette vingers konden op deze manier minder kwaad.
Het verhaal gaat dat Bouwhuis zijn idee zo voor de hand vond liggen dat hij er niet eens patent op wilde aanvragen. Dat heeft zijn groepsleider Piet Kramer toen voor hem gedaan. Vandaar dat niet Bouwhuis’ maar Kramers naam als eerste op het octrooi prijkt. Met name dit door-de-plaat-patent zorgde er in 1980 voor dat de verdeling van de cd-royalty’s veel gunstiger uitviel voor Philips dan voor Sony.
Ondanks zijn invloed werd Gijs Bouwhuis nooit bekend bij een groot publiek. Philips waakte er altijd voor om zijn onderzoekers in de publiciteit te profileren. Zelf had Bouwhuis daar ook geen behoefte aan. Nabestaanden beschrijven hem als een bescheiden en tevreden man. ‘Hij heeft genoten van zijn werk en collega’s’, schreef zijn dochter na zijn overlijden aan Bits&Chips.